Uranium uit Niger doet Franse lampen branden

Met Niger hebben vier landen in de Afrikaanse Sahel nu een staatsgreep gekend. De andere drie zijn Burkina Faso, Guinee en Mali. De nieuwe regering kondigde aan dat ze Frankrijk niet langer zou toestaan uranium uit Niger te winnen (een op de drie Franse lampen brandt dankzij het uranium uit de Arlit-mijn in het noorden van Niger).

De regering van Tchiani stopte alle militaire samenwerking met Frankrijk, wat betekent dat 1.500 Franse soldaten moeten inpakken (zoals ze al deden in Burkina Faso en Mali). Tot vandaag heeft de regering nog geen publieke verklaring afgelegd over Airbase 201, de Amerikaanse faciliteit in Agadez, op duizend kilometer afstand van Niamey, de hoofdstad van het land.

Grootste Amerikaanse dronesbasis ter wereld

Agadez is de grootste dronesbasis ter wereld. Ze is van cruciaal belang voor Amerikaanse operaties in de hele Sahel. De Amerikaanse troepen werden wel gevraagd op hun basis te blijven en dronevluchten zijn opgeschort. Het is duidelijk dat de coupplegers vooral tegen de Franse aanwezigheid in Niger zijn. Dat anti-Franse ressentiment is niet overgeslagen op de militaire aanwezigheid van de VS in het land.

Interventies

Enkele uren nadat de situatie zich had gestabiliseerd veroordeelden de belangrijkste westerse staten — met name Frankrijk en de Verenigde Staten — de staatsgreep en riepen ze op tot de terugkeer van Bazoum, die de nieuwe regering onmiddellijk had laten arresteren. Frankrijk noch de Verenigde Staten leek echter bereid het voortouw te nemen in een reactie op de coup.

Eerder dit jaar hadden de Franse en Amerikaanse regeringen zich al zorgen gemaakt over een opstand in het noorden van Mozambique, omdat die de ontginning van het aardgasveld Total-Exxon voor de kust van Cabo Delgado in gevaar bracht. In plaats van Franse en Amerikaanse troepen te sturen, waardoor de bevolking zou zijn gepolariseerd en het antiwesterse sentiment zou zijn toegenomen, kwamen Frankrijk en de VS overeen dat Rwanda troepen zou sturen.

ECOWAS en Rwanda: regionale agenten van Westen

Rwandese troepen vielen de noordelijke provincie Mozambique binnen en beëindigden de opstand. De twee westerse mogendheden leken ook nu te kiezen voor een ‘Rwanda’-oplossing voor de coup in Niger, maar in plaats dat Rwanda Niger zou binnentrekken, hoopten ze dat ECOWAS (de Economische Gemeenschap van West-Afrikaanse Staten) troepen zou sturen om Bazoum weer aan de macht te brengen.

Eén dag na de coup veroordeelde ECOWAS de staatsgreep. ECOWAS bestaat uit 15 West-Afrikaanse staten en de afgelopen jaren heeft het Burkina Faso en Mali vanwege staatsgrepen uitgesloten. Niger werd enkele dagen na de coup eveneens uit ECOWAS geschorst.

De groepering werd in 1975 opgericht als economisch blok. In 1990 besloot ze (hoewel ze daarvoor geen mandaat had volgens haar oorspronkelijke missie) vredeshandhavingstroepen naar de Liberiaanse burgeroorlog te sturen. Sindsdien heeft ECOWAS vredeshandhavingstroepen naar verschillende landen in de regio gestuurd, waaronder Sierra Leone en Gambia.

Westen durft (voorlopig?) geen interventie aan

Kort na de staatsgreep in Niger legde ECOWAS een embargo op aan het land. Hierdoor verloor Niger het recht om basishandelstransacties met zijn buurlanden te verrichten, zijn de activa van de centrale bank van Niger bij regionale banken bevroren en werd de buitenlandse hulp – goed voor 40 procent van de begroting van Niger – opgeschort.

De meest opvallende verklaring was dat ECOWAS “alle nodige maatregelen zou nemen om de constitutionele orde te herstellen”. De door ECOWAS gestelde termijn van 6 augustus is verstreken omdat het blok er niet in slaagde een akkoord te vinden om troepen over de grens te sturen. ECOWAS riep op om een “reservemacht” bijeen te brengen die klaar is om Niger binnen te vallen.

Vervolgens stelde ECOWAS dat het op 12 augustus in Accra (Ghana) bijeen zou komen om de mogelijkheden te verkennen. Deze vergadering werd om “technische redenen” geannuleerd. Massale demonstraties in belangrijke ECOWAS-landen (zoals Nigeria en Senegal) tegen een militaire invasie van Niger door ECOWAS deden hun eigen politici twijfelen over steun aan een mogelijke interventie.

Het zou naïef zijn om te denken dat een interventie daarmee uitgesloten is. De situatie evolueert snel en er is geen reden om te vermoeden dat ECOWAS niet vóór eind augustus zal optreden.

Coups in de Sahel

Toen ECOWAS een interventie in Niger voorstelde, noemden de militaire regeringen van Burkina Faso en Mali dit een “oorlogsverklaring”, niet alleen tegen Niger, maar ook tegen hun eigen landen.

Op 2 augustus reisde generaal Salifou Mody, een van de belangrijkste leiders van de coup in Niger, naar Bamako (Mali) en Ouagadougou (Burkina Faso) om de situatie in de regio te bespreken en hun reactie op een mogelijke militaire interventie door ECOWAS — of door het Westen — in Niger te coördineren.

Tien dagen later reisde generaal Moussa Salaou Barmou naar Conakry om de steun van Guinee aan Niger te vragen in naam van het hoofd van de militaire regering, Mamadi Doumbouya. Er is al geopperd dat Niger (een van de belangrijkste landen in de Sahel) deel zou moeten uitmaken van de besprekingen over een federatie met Burkina Faso, Guinee en Mali. Dit zou een federatie zijn van landen waar staatsgrepen zijn gepleegd tegen regeringen die als pro-Westers worden beschouwd en die niet hebben voldaan aan de verwachtingen van een bevolking die steeds armer wordt.

Het verhaal van de staatsgreep in Niger maakt deel uit van wat communistische journalist Ruth First “de besmetting van de coup” noemde in haar opmerkelijke boek “The Barrel of the Gun: Political Power in Africa and the Coup d’états (1970)”. De afgelopen 30 jaar is het politieke landschap in de Sahel-landen ernstig verwaterd.

Partijen met een geschiedenis van nationale bevrijdingsbewegingen, met inbegrip van socialistische bewegingen (zoals de Bazoum-partij) zijn ingestort en zijn vertegenwoordigers geworden van hun elites, die de westerse agenda doorvoeren.

Door de oorlog van Frankrijk, de Verenigde Staten en de NAVO in Libië in 2011 hebben jihadistische groeperingen het land verlaten en zijn ze in groten getale Zuid-Algerije en de Sahel binnentrokken (bijna de helft van Mali is in handen van aan Al Qaida gerelateerde formaties). De komst van deze groepen gaf de lokale elites en het Westen een alibi om de beperkte vakbondsvrijheden nog meer in te perken en de linkerzijde van de gevestigde politieke partijen aan de kant te zetten.

Politieke partijen, zowel linkse als rechtse, stromannen van het Westen

De leiders van de belangrijkste politieke partijen zijn niet rechts of centrumrechts; ze zijn, ongeacht hun oriëntatie, bijna geheel afhankelijk van de wil van Parijs en Washington. Ze zijn “stromannen” geworden van het Westen.

Bij gebrek aan betrouwbare overheden gaat de verwaarloosde plattelands- en kleinburgerij van het land op zoek naar leiderschap bij hun zonen en dochters binnen de strijdkrachten. Mensen zoals kapitein Ibrahim Traoré van Burkina Faso, die is geboren in 1988 en opgegroeid in de plattelandsprovincie Mouhoun, en kolonel Assimi Goïta (geboren in 1988) uit Kati, een veeteeltstad en militaire redoute, vertegenwoordigen deze brede klassenfracties met verve.

Hun gemeenschappen werden volledig verarmd door de strenge bezuinigingsprogramma’s van het Internationaal Monetair Fonds, door de diefstal van hun hulpbronnen door westerse multinationals en bij het betalen van de westerse militaire garnizoenen in hun land. Verarmd en zonder een echt politiek platform dat namens hen sprak, hebben deze gemeenschappen zich tot hun jonge militairen gekeerd.

Geen staatsgrepen door generaal maar door kolonels

Dit zijn “kolonelscoups” (staatsgrepen door gewone mensen die geen andere keuze hebben) en geen “generaalscoups” (elitegroepen om de politieke vooruitgang van de bevolking te beteugelen). Daarom wordt de coup in Niger gesteund tijdens massabijeenkomsten van Niamey tot kleine en afgelegen steden aan de grens met Libië.

Toen ik vóór de pandemie naar deze regio’s reisde, was het duidelijk dat het anti-Franse sentiment geen ander uitweg zag dan een militaire staatsgreep om leiders aan de macht te brengen zoals Thomas Sankara uit Burkina Faso, die in 1987 vermoord werd.

Zoals Thomas Sankara

Kapitein Traoré heeft een rode baret zoals Sankara, spreekt met Sankara’s linkse eerlijkheid en imiteert zelfs zijn manier van spreken. Het zou fout zijn om deze mannen als links te beschouwen, aangezien zij worden gedreven door woede over het falen van de elites en het westerse beleid. Ze kwamen niet aan de macht door een goed uitgewerkte agenda op basis van linkse politieke tradities.

De Nigerese militaire leiders hebben een kabinet van 20 mensen gevormd onder leiding van Ali Mahaman Lamine Zeine, een burger die in een vorige regering minister van Financiën was en gewerkt heeft voor de Afrikaanse Ontwikkelingsbank in Tsjaad. Militaire leiders nemen een prominente plaats in het kabinet in.

Westerse interventie nog altijd mogelijk

Het valt nog te bezien of de benoeming van dit door burgers geleide kabinet de rangen van ECOWAS zal verdelen. Het lijdt geen twijfel dat de westerse imperialistische troepen — met name de Verenigde Staten, met troepen ter plaatse in Niger — niet willen dat deze staatsgrepen navolging krijgen. Europa had (via het Franse leiderschap) de grenzen van zijn continent verschoven van het noorden van de Middellandse Zee naar het zuiden van de Sahara, waarbij de Sahelstaten werden onderworpen aan een project dat bekend staat als de G5-Sahel.

Met de anti-Franse regeringen in drie van deze staten (Burkina Faso, Mali en Niger) en met de mogelijkheid van problemen in de twee andere staten (Tsjaad en Mauritanië) zal Europa zich tot haar kustlijn moeten terugtrekken. De sancties zullen worden verhoogd om de massale steun van de nieuwe regeringen in te dammen en de dreiging van een militaire interventie zal als een uitgehongerde gier over de regio hangen.

Vijay Prashad is een historicus, redacteur en journalist uit India. Hij schrijft voor Globetrotter en is er Chief correspondent. Hij is hoofdredacteur van LeftWord Books en directeur van het Tricontinental Institute for Social Research. Hij heeft meer dan 20 boeken geschreven, waaronder “The Darker Nations” en “The Poorer Nations”. Zijn meest recente boeken zijn “Struggle Makes Us Human: Learning from Movements for Socialism and “The Withdrawal: Iraq, Libya, Afghanistan and the Fragility of U.S. Power” (met Noam Chomsky)

Deze tekst verscheen op People’s Dispatch